Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (Σκιάθος, 4 Μαρτίου 1851 - Σκιάθος, 3 Ιανουαρίου 1911) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες, γνωστός και ως «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων», «η κορυφή των κορυφών» κατά τον Κ. Π. Καβάφη. Έγραψε κυρίως διηγήματα, τα οποία κατέχουν περίοπτη θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία. Κατά την, θρυλική πια, παραδοξολογία του Μιλτιάδη Μαλακάση, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε ο μεγαλύτερος Νεοέλληνας ποιητής.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1908)

Αποσπάσματα

• Εἶναι λοιπὸν ἀνάγκη νὰ ὁμοιάζω μὲ κάποιον; Ἀλλ᾿ ἐγὼ σοὶ λέγω ὅτι δὲν ὁμοιάζω οὔτε μὲ τὸν Πόε, οὔτε μὲ τὸν Δίκκενς, οὔτε μὲ τὸν Σαίξπηρ, οὔτε μὲ τὸν Βερανζέ. Ὁμοιάζω μὲ τὸν ἑαυτόν μου. Τοῦτο δὲν ἀρκεῖ;
  • Απάντησις εις τον Ζ. της «Εφημερίδος» (1891)

• Ἡ πλουτοκρατία ἦτο καὶ θὰ εἶναι ὁ μόνιμος ἄρχων τοῦ κόσμου, ὁ διαρκὴς ἀντίχριστος. Αὕτη γεννᾷ τὴν ἀδικίαν, αὕτη τρέφει τὴν κακουργίαν, αὕτη φθείρει σώματα καὶ ψυχάς. Αὕτη καταστρέφει κοινωνίας νεοπαγεῖς.
  • Οι χαλασοχώρηδες (1892)

• Ὁ Χριστὸς εἶπεν "Ὁ δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω" καὶ ἀπεφάνθη ὅτι ὁ τελειότερος βίος δὲν εἶναι δι’ ὅλους, ἀλλὰ δι’ ἐκείνους "οἷς δέδοται", ἐννοῶν τὴν ἁγνείαν καὶ τὴν ἀκτημοσύνην, ἅτινα εἶναι ἡ βάσις τῆς μοναχικῆς πολιτείας. Ἀλλὰ θὰ εἴπῃς ὅτι τώρα ἡ καλογερικὴ ἐξέπεσε. Καὶ τὶ δεν ἐξέπεσεν; Ὅλοι οἱ παλαιοὶ θεσμοὶ εἶναι καλοί, ὅλους τοὺς ἐνόθευσεν ἡ ἀμάθεια καὶ ἡ κακία.
  • Ὁ Καλόγερος (1892)

• Ἄ! αἱ ἐκλογαί, αὐτὴ εἶναι ἡ μόνη ἐπὶ ἑβδομήκοντα ἔτη ἀσχολία μας, ἀφότου ἠλευθερώθημεν, ἀφ᾿ ὅτου δηλαδὴ μετηλλάξαμεν τυράννους, τοὺς ὁποίους διὰ τῶν ἐκλογῶν φανταζόμεθα ὅτι ἀντικαθιστῶμεν τάχα συχνότερον, ὅπως μὴ ἀποδειχθῇ ψευδὲς τὸ δημῶδες λόγιον: «Ἄλλαξε ὁ Μανωλιὸς κ᾿ ἔβαλε τὰ ροῦχ᾿ ἀλλοιῶς». Ὡς νὰ ἐχρειάζετο τίποτε ἄλλο εἰμὴ εἷς εὐσεβὴς βασιλεύς, χριστὸς Κυρίου, ὁ μόνος ἁρμόδιος νὰ ἐκλέγῃ τοὺς συμβούλους καὶ τοὺς στρατηγούς του, καὶ ἐν μόνῳ τῷ Ἐν τούτῳ Νίκᾳ ἰσχυρὸς καὶ ἀήττητος.
  • Άι μου Γιώργη! (1892)

• Ἄγγλος ἢ Γερμανὸς ἢ Γάλλος δύναται να εἶναι κοσμοπολίτης ἢ ἀναρχικὸς ἢ ἄθεος ἢ ὅ,τιδήποτε . Ἔκαμε τὸ πατριωτικὸν χρέος του, ἔκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα εἶναι ἐλεύθερος νὰ ἐπαγγέλλεται, χάριν πολυτελείας, τὴν ἀπιστίαν καὶ τὴν ἀπαισιοδοξίαν. Ἀλλὰ Γραικύλος τῆς σήμερον, ὅστις θέλει να κάμῃ δημοσίᾳ τὸν ἄθεον ἢ τὸν κοσμοπολίτην, ὁμοιάζει μὲ νᾶνον ἀνορθούμενον ἐπ’ ἄκρων ὀνύχων καὶ τανυόμενον να φθάσῃ εἰς ὕψος καὶ φανῇ καὶ αὐτὸς γίγας. Τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος, τὸ δοῦλον, ἀλλ’ οὐδὲν ἧττον καὶ τὸ ἐλεύθερον, ἔχει καὶ θὰ ἔχῃ διὰ παντὸς ἀνάγκην τῆς θρησκείας του.
  • Λαμπριάτικος Ψάλτης (1893)

• Τὸ ἐπ’ ἐμοί, ἐνόσω ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σωφρονῶ, δεν θὰ παύσω πάντοτε, ἰδίως δὲ κατὰ τάς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας, νὰ ὑμνῷ μετὰ λατρείας τὸν Χριστόν μου, να περιγράφω μετ' ἔρωτος τὴν φύσιν καὶ να ζωγραφῶ μετὰ στοργῆς τὰ γνήσια ἑλληνικὰ ἤθη. Ἐὰν ἐπιλάθωμαί σου, Ἱερουσαλήμ, ἐπιλησθείη ἡ δεξιά μου, κολληθείη ἡ γλῶσσά μου τῷ λάρυγγί μου, ἐὰν οὐ μή σου μνησθῶ.
  • Λαμπριάτικος Ψάλτης (1893)

• Τίς ἠμύνθη περὶ πάτρης; Καὶ τὶ πταίει ἡ γλαύξ, ἡ θρηνωδοῦσα ἐπὶ τῶν ἐρειπίων; Πταίουν οἱ πλάσαντες τὰ ἐρείπια. Καὶ τὰ ἐρείπια τὰ ἔπλασαν οἱ κακοὶ κυβερνῆται τῆς Ἑλλάδος.
  • Οἰωνός (1896)

• Ἢ δὲν εἶχε τάχα δίκαιον ὁ Μίλτων, ὁ μέγας Ἄγγλος ποιητής, εἰσάγων τοὺς πεπτωκότας ἀγγέλους ὡπλισμένους μὲ τουφέκια καὶ μὲ κανόνια, καὶ ἀποδίδων τὴν ἐφεύρεσιν τῆς πυρίτιδος εἰς τὸν Σατανᾶν; Τί κατώρθωσεν ἡ πυρῖτις; Νὰ καταργήσῃ τὴν προσωπικὴν ἀνδρείαν. Καὶ τί κατώρθωσεν ἡ δυναμῖτις; Νὰ καταργήσῃ τὴν ἀνθρωπίνην φιλοπονίαν. Ἡ πρώτη ὑπηρέτησε περισσότερον τοὺς λῃστὰς καὶ τοὺς δολοφόνους παρὰ τοὺς τιμίους ἀνθρώπους. Ἡ δευτέρα ὑπηρετεῖ ὅλους τοὺς ὀκνηρούς, κατ᾿ ἄτομα καὶ ὁμάδας καὶ συστήματα, ὅλους τοὺς θερμοκεφάλους καὶ τοὺς διανοητικῶς βλαμμένους, μηδενιστάς, ἀναρχικοὺς καὶ ἄλλους. Βεβαίως αἱ Κυβερνήσεις τῶν ἐθνῶν, ἐὰν ἐσωφρόνουν, θὰ ἔπιαναν πάντα ἐφευρετὴν ἐκρηκτικῆς ὕλης νὰ τὸν καίουν μαζὶ μὲ τὸ πρῶτον δεῖγμα τῆς ἐργασίας του. Πόσον εὐτυχὴς θὰ ἦτο ὁ κόσμος, ἐὰν ἔλειπαν ὅλαι αὐταὶ αἱ καταστρεπτικαὶ ἐφευρέσεις! Πόσον εὐτυχής!
  • Η Εις Γιάννεσβουργ της Αφρικής καταστροφή (1896)

• ... κ᾿ ἐπειδὴ οἱ ἄνθρωποι, μὲ τὸ λογικόν των, ἀδυνατοῦσι νὰ βάλωσι θεμελιώδη ἰδέαν εἰς τὸν ἐγκέφαλόν των, ἐπάνω εἰς τὴν ὁποίαν νὰ κτίσωσι τὸ οἰκοδόμημα τῶν σκέψεών των, ὁ Θεὸς ἄρα ἔμελλε νὰ φανερωθῇ εἰς τοὺς ἀνθρώπους, καὶ ἐφανερώθη. Ἀλλ᾿ ὡς τί, καὶ ὑπὸ ποῖον σχῆμα θὰ ἐφανερώνετο; Μήπως μὲ ἀνθρώπινα μεγαλεῖα καὶ ματαιότητας, μήπως ὡς ἐγκόσμιος δυνάστης καὶ κατακτητής, ὡς Ταμερλάνος καὶ ὡς Ναπολέων, ἢ ὡς μυριόπλουτος Κροῖσος, ἢ ὡς ἐπιστήμων καὶ σοφὸς Ἀρχιμήδης; Ὅλα ταῦτα εἶναι ὡς μηδὲν ἐνώπιον τῆς θείας μεγαλειότητος, ὁ δὲ Θεὸς ηὐδόκησε νὰ φανερωθῇ κ᾿ ἐφανερώθη ὡς πρᾶος ταπεινὸς Ἰησοῦς.
  • Φωνή αύρας λεπτής (1901)

• Ἄλλως, διὰ νὰ γίνουν νέα θρησκευτικὰ ᾄσματα πρέπει νὰ γίνῃ πρῶτα καὶ νέα θρησκεία... Ἂς δοκιμάσουν λοιπὸν ἐκεῖνοι ποὺ τὰ ὀνειροπολοῦν αὐτὰ νὰ κάμουν θρησκείαν χειροποίητον, θρησκείαν γιὰ τὰ κέφια τους καὶ τότε θὰ καταλάβουν καὶ οἱ ἴδιοι πόσον εἶναι μωροὶ καὶ τυφλοί.
  • Ἡ Μουσικὴ καὶ τὰ Ἱερὰ Εὐαγγέλια (1903)

• Ὅθεν ἡ γλῶσσα αὕτη, εἰς ἣν εἶναι γεγραμμένα τὸ τὲ Εὐαγγέλιον καὶ τὰ ἱερὰ ᾄσματα, ἔχει τὸ μοναδικὸν εἰς τὸν κόσμον προνόμιον να ἐξακολουθῇ καὶ μετὰ εἴκοσι αἰῶνας να εἶναι ζωντανή, εἰς τὴν ἀκοὴν τουλάχιστον. Ἂς δοκιμάσῃ τις να μεταφράσῃ ἐν τροπάριον εἰς τὴν δημώδη, καὶ τότε θὰ ἴδῃ ὅτι ἡ γλῶσσα ἥτις εἶναι ζωντανὴ εἰς τὰ ἡρωικὰ καὶ ἐρωτικὰ ᾄσματα τοῦ λαοῦ, εἶναι ψυχρὰ μέχρι νεκροφανείας διὰ τὰ τροπάρια. Π.χ. "Ἀνοίξω τὸ στόμα μου, καὶ πληρωθήσεται πνεύματος…" Θ’ ἀνοίξω τὸ στόμα μου, καὶ θὰ γεμίση πνέμμα (ἢ πλέμμα, ἢ καὶ πλέγμα)° καὶ λόγο θὰ βγάλω (διότι πῶς ἄλλως θ’ ἀποδοθῇ ἡ μεταφορὰ ἢ ἡ μετωνυμία τοῦ ἐρεύξομαι;). "Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον…" Ἀξίζει ἀληθινὰ να σὲ καλοτυχίζουμε σένα τὴν Θεοτόκο, ποὺ εἶσαι πάντα καλότυχη, καὶ καθαρώτατη, καὶ μάννα τοῦ Θεοῦ μας.
  • Ἡ Μουσικὴ καὶ τὰ Ἱερὰ Εὐαγγέλια (1903)

• Μεταξὺ ὅλων τῶν ἐπαγγελμάτων, εἰς ὅλον τὸ Γένος, περνᾶ ἐξόχως τὸ ἐπάγγελμα τῆς θρησκείας, καθὼς καὶ τὸ τοῦ πατριωτισμοῦ.
  • Ὁ Διδάχος (1906)

• Ἐγὼ εἶμαι τέκνον γνήσιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκπροσωπουμένης ὑπὸ τῶν ἐπισκόπων της. Ἐὰν δὲ τυχὸν πολλοὶ τούτων εἶναι ἁμαρτωλοί, ἁρμοδία να κρίνῃ εἶναι μόνον ἡ Ἐκκλησία, καὶ μόνον τὸ ἄπειρον ἔλεος τοῦ Θεοῦ ἡμεῖς πρέπει νὰ ἐπικαλώμεθα.
  • Μάριος Μπέγζος - Ὁ «πολιτικὸς» Παπαδιαμάντης, εφημ. Τα Νέα, 31 Μαρτίου 2001

• Ἡ μεγαλυτέρα αἰτία τῆς παρακμῆς τῶν μοναστηρίων εἶναι ἡ σκανδαλώδης ἀνάμιξις τῆς Πολιτείας καὶ τῶν κοσμικῶν προσώπων εἰς τὰ καλογηρικὰ πράγματα.
  • Μάριος Μπέγζος - Ὁ «πολιτικὸς» Παπαδιαμάντης, εφημ. Τα Νέα, 31 Μαρτίου 2001

• Ἡ ἠθικὴ δὲν εἶναι ἐπάγγελμα καὶ ὅστις ὡς ἐπάγγελμα θέλει νὰ τὴν μετέλθῃ, πλανᾶται οἰκτρῶς καὶ γίνεται γελοῖος.

• Ἠξεύρω ὅτι οὐδεὶς τολμᾶ ποτε ν᾿ ἀτενίσῃ ἐντὸς ἑαυτοῦ, ὡς εἱς βαθύ καὶ ἀπύθμενον φρέαρ, πρὸς ὃ ἰλιγγιᾷ ἡ ὅρασις. Κατοπτρίζεσθε μᾶλλον ἐν τοῖς σφάλμασι τοῦ πλησίον καὶ εὐλόγως πράττετε.

Είπαν για τον Παπαδιαμάντη

• Ο πραγματικός κόσμος του Παπαδιαμάντη, πέρα από διακηρυκτικές αρχές, είναι ένας κόσμος αδικίας, βασάνων, αρρώστιας, κάθε είδους έλλειψης, στέρησης και αποτυχίας, «ταλαιπωρίας των πτωχών και στεναγμού των πενήτων». Σε αυτόν τον κόσμο της αδικίας και του πόνου, η χριστιανική θρησκεία είναι η παρηγοριά «εις γενεάν και γενεάν». Σταύρος Ζουμπουλάκης, Πέτρα σκανδάλου

• Ο Παπαδιαμάντης διηγείται τα πάθια και τους καϋμούς του κόσμου όπως οι συναξαριστές. Γι' αυτό, πολλά διηγήματά του μοιάζουν με συναξάρια. Όπως έχει προαναφερθεί, οι υστερούμενοι, οι θλιβόμενοι, οι κακουχούμενοι, δηλαδή τα εκλεκτά πρόσωπα της Εκκλησίας, είναι εκλεκτά και στη λογοτεχνική επικράτεια του Σκιαθίτη συγγραφέα. Στέλιος Παπαθανασίου, Προλογικό σημείωμα

• Ο Παπαδιαμάντης ένοιωσε στο πετσί του την κάθε λογής στέρηση – κι όχι μόνον την οικονομική. Γνώρισε τα βάσανα, τις εντροπαίς, τις πίκρες και τους εξευτελισμούς της ζωής. Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Υδατογράφημα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης - Ἱστοχῶρος Ἑταιρείας Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν
• Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης