Οδυσσέας Ελύτης

Ο Οδυσσέας Ελύτης (2 Νοεμβρίου 1911 - 18 Μαρτίου 1996), φιλολογικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη του Παναγιώτη, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές.

Ο Οδυσσέας Ελύτης το 1974.

Αποφθέγματα

• Μέσα στη θλίψη της απέραντης μετριότητας, που μας πνίγει από παντού, παρηγοριέμαι ότι κάπου, σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες αγωνίζονται να εξουδετερώσουν τη φθορά.
  • Εν λευκώ (1992), «Μικρά έψιλον»

• Να γιατί γράφω. Γιατί η ποίηση αρχίζει από κει που την τελευταία λέξη δεν την έχει ο θάνατος.
  • Ανοιχτά χαρτιά (1974), «Πρώτα-πρώτα»

• Δεν είμαι θεωρητικός και πολύ συχνά συμβαίνει να μιλώ αυθαίρετα.
  • Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1979)

• Με τον τρόπο μου γαρ κραυγάζω κι εγώ υπέρ της αγάπης αλλά και των δικαιωμάτων του ανθρώπου...
  • Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1979)

Προσανατολισμοί (1940)

• Πριν απ’ τα μάτια μου ήσουν φως. Πριν απ' τον Έρωτα, έρωτας. Κι όταν σε πήρε το φιλί, Γυναίκα

• Είναι η τρελή ροδιά που μάχεται τη συννεφιά του κόσμου;

• Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο.

• Ορατή και ωραία στο πλάι σου είμαι ακέραιος!

• Σε πήρα σύντροφο στην αστραπή,στο δέος,στο ένστιχτο.

• Στη ματιά σου ή στο ύψος του ήλιου της όλος μου ο βίος γίνεται μια λέξη.

• Λόγια όχι σαν τ' άλλα μα κι αυτά μ' ένα μοναδικό τους προορισμόν: Εσένα!

• Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι.

• Κανένα κύμα δεν κρατάει στο στήθος του κακία.

• Μπορεί να πιστέψει κανείς ως και τον εαυτό του.Να νιώσει την παρουσία της ηδονής ως μες στις κόρες των ματιών του.

• Η επιθυμία έχει μια πολύ ψηλή κορμοστασιά και στις παλάμες της καίει η απουσία.

Ήλιος ο Πρώτος (1943)

• Ότι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα. Ότι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα.

• Το τελευταίο ταξίδι μοιάζει με το πρώτο πρώτο.

• Που λέτε:ο μόνος δρόμος είναι η ανατολή!

• Ότι κοιτάω με τη ματιά με θρέφει. Ότι κρατάω με την αφή με θρέφει.

Το Άξιον Εστί (1959)

• Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

• Τούτο μόνο να ξέρεις: «Ό,τι σώσεις μες στην αστραπή καθαρό στον αιώνα θα διαρκέσει».

• Εκοιμήθηκα πάνω στην έγνοια της αυριανής ημέρας όπως ο στρατιώτης επάνω στο τουφέκι του.Και τα ελέη της νύχτας ερεύνησα όπως ο ασκητής το Θεό του.

• Αλλά κάτεχε ότι μονάχα κείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του θά' χει μεθαύριο μερτικό δικό του στον ήλιο.

• Αυτοί πού 'ναι ταγμένοι για τη ρέγγα και το χαλβά, σ' αυτά πάντοτε θα ξαναγυρίζουν.

• Ήρθαν ντυμένοι "φίλοι" αμέτρητες φορές οι εχθροί μου το παμπάλαιο χώμα πατώντας.

• Όπου και να σας βρίσκει το κακό,αδελφοί όπου και να θολώνει ο νους σας μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά (1971)

• Ώσπου τέλος ένιωσα κι ας πα'να μ' έλεγαν τρελό πώς από 'να τίποτα γίνεται ο Παράδεισος.

• Πού να δώσω να το καταλάβουν οι πλειοψηφίες πως η δύναμη μόνο σκοτώνει και πως το σπουδαιότερο: Η άνοιξη και αυτή προϊόν του ανθρώπου είναι.

• Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ.

• Κι έχε στο νου σου έχε στο νου σου πάντοτε μ' ακούς; το άχ που βγάνει ο σκοτωμός το άχ που βγάν' η αγάπη.

Τα ετεροθαλή (1974)

• Νικά η περήφανη καρδιά τα μαύρα σκότη.
• Είναι σπουδαίο πράγμα ο άνθρωπος και μόνο να το σκέφτεσαι.
• Παρά λίγη καρδιά θά'ταν ο κόσμος άλλος.
• Και δεν ζω και δεν έχω πεθάνει.
• Μόνος αλλ'όχι μόνος, όπως πάντα.
• Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις όμως για λίγη περηφάνεια το άξιζε.
• Πολύ δεν θέλει ο κόσμος.Ενα κάτι.Ελάχιστο.Σαν τη στραβοτιμονιά πριν από το δυστύχημα. Όμως ακριβώς προς την αντίθετη κατεύθυνση.
• Αρκετά λατρέψαμε τον κίνδυνο κι είναι καιρός να μας το ανταποδώσει.
• Κι αυτός που δίνει,παίρνει.
• Χρυσωμένες έχουν τις παγίδες τους οι άνθρωποι κι είναι ανάγκη να μείνω απ' τους απέξω.

Μαρία Νεφέλη (1978)

• Τι με κοιτάς εσύ γραφιά που δεν εντύθηκες ποτέ στρατιώτης

η τέχνη τού να βγάζεις χρήματα είναι κι αυτή μία πολεμική ιδιότης

• Έκτασις της κεφαλής οπίσω: έεεν-νααα

δεν παραδέχομαι κανόνα κανέεεν-νααα.

Βαθεία εισπνοή: κόρη ω κόρη δροσερή.

Αρχή μία: έξω η δεξιοτεχνία.

• Στροφή της κεφαλής αριστερά:

όλα είναι σκατά.

Στροφή της κεφαλής δεξιά:

όλα είναι σκατά.

• Ο τρομοκράτης είναι ο άξεστος των θαυμάτων.

• Η Λύπη ομορφαίνει επειδή της μοιάζουμε.

• Στο χωριό της γλώσσας μου τη Λύπη τηνε λένε Λάμπουσα.

• Θέ μου τί μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε!

• Δυστυχώς και η γη με δικά μας έξοδα γυρίζει.

• Τρώγε την πρόοδο και με τα φλούδια και με τα κουκούτσια της.

• Δίνε δωρεάν το χρόνο αν θες να σου μείνει λίγη αξιοπρέπεια.

• Την αλήθεια τη "φτιάχνει" κανείς ακριβώς όπως φτιάχνει και το ψέμα.

• Θα πρέπει να δημιουργούμε αντισώματα και για την Ευθύνη.

• Μια νομοθεσία εντελώς άχρηστη για τις Εξουσίες θά'τανε αληθινή σωτηρία.

• Στην κακή μοιρασιά πάντοτε ο Θεός ζημιώνεται.

• Από τον Θεό τραβιέται ο άνθρωπος όπως ο καρχαρίας από το αίμα.

• Οταν η συμφορά συμφέρει λογάριαζέ την για πόρνη.

• Κάνε άλμα πιο γρήγορο από την φθορά.

• Θάλασσα λανθασμένη δε γίνεται.

• Όταν ακούς "τάξη" ανθρωπινό κρέας μυρίζει.

• Αν είναι να πεθάνεις πέθανε αλλά κοίτα να γίνεις ο πρώτος πετεινός μέσα στον Άδη.

• Τί κρίμας που δε βρέθηκε το Linguaphone της ηδονής ακόμη!

• Είναι αγένεια να κάνεις του Χάρου χειροφιλήματα.

Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (1982)

• Ένα στήθος νέας γυναίκας είναι ήδη άρθρο μελλοντικού Συντάγματος.
• Θα υπάρξουν πάντοτε δύο η τρεις γενναίοι να βλέπουνε τον κόσμο χωρίς σκοπιμότητα.
• Α, μονάχα νά'ξερα μιαν ελευθερία πραγματική που να μπορώ να την υμνώ χωρίς να φαίνομαι αφελής ή φαρισαίος.
• Το αμύγδαλο του κόσμου είναι βαθιά κρυμμένο και παραμένει αδάγκωτο.
• Το παν είναι η ρότα σου κόντρα στην κοινωνία ετούτη.
• Όλα να τά'χεις πάντα κάτι λείπει.
• Βρέθηκε πάντα να ζητάμε ίσα ίσα εκείνο που δε γίνεται.
• Υπάρχει ένας προδότης μέσα σου που η ώρα του θά'ρθει να τιμωρηθεί.
• Και ιδού το τελικό συμπέρασμα: νά'σαι ο αριστοκράτης αλλ' από την ανάποδη.

Ο μικρός ναυτίλος (1985)

• Είσαι νέος –το ξέρω– και δεν υπάρχει τίποτε.

Λαοί, έθνη, ελευθερίες, τίποτε.

Όμως είσαι. [...]

Πιάσε το ΠΡΕΠΕΙ από το ιώτα και γδάρε το ίσαμε το πι.

Τα ελεγεία της Οξώπετρας (1991)

• Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει

Εκ του πλησίον (1998)

• Φτάσε να συλλαμβάνεις αισθήσεις όσες και τα μουστάκια της γάτας σου.

• Όπως ο στάχυς μεταβάλλει τη σοφία του σε άρτο,έτσι κι ο ποιητής την αφροσύνη του σε πικρόν υδράργυρον, αλλ'αγάπης.

• Κοιμήσου καραμέλα μου για να σε πιπιλίσω.

• Θαυμάσια που τρέχει ο ουρανός ,αν κρίνεις απ'τα σύννεφα.
• Από παιδιά και μόνον φτιάχνεις Ιεροσόλυμα.

• Κάποτε πρέπει και να παίρνει ανάσα ο άνεμος.

• Κατά τ' άλλα, πραγματικά τρώω περγαμόντο για να ξημερώσει και γράφω ποιήματα ώστε να ερωτεύομαι σωστά.
• Να χαράζεσαι στη ζωή τόσο προσεκτικά,που να μη ματώνει ποτέ η ευλάβεια.
• Γρατζουνάει το πρώτο σου φιλί ,όπως το πρώτο σου ποίημα.
• Τι εύκρατη γίνεται η σκέψη όταν τα μπλε σου βγαίνουν περίπατο!

• Φανού πρίγκηπας πριν την ώρα σου. Αλλιώς θά'ναι αργά ως και για τον διωγμό σου.

• Καθ'οδόν βρίσκεις τον Οδυσσέα σου, και πάλι ζήτημα είναι.Θέλει να κοιμάσαι μ΄ανοιχτά πανιά και μ' ανεβασμένη την άγκυρά σου. "Εκ του Πλησίον"

• Πιο κοντός απ'τη λύπη του ο άνθρωπος.
• Χρειάζονται αλήθειες, ακόμη και για να πεις ψέματα.

• Οι ιδέες είναι σαν τα φαντάσματα,περνάς ανάμεσά τους κι αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν.Τις κλοτσάς,κι εκείνες δεν σαλεύουν!Εάν δεν τους λείψεις εσύ, δεν πρόκειται να λείψουν ποτέ.
• Η ελευθερία έχει δύο κοφτερές όψεις, όπως τα παλιά ξυραφάκια.

• Επειδή απ' τα είκοσι στα τριάντα σου ο δρόμος είναι πολύ πιο μακρύς απ'ότι απ'τα τριάντα σου στα ενενήντα σου.
• Στο θέμα της αντιπαροχής δεν ευτύχησε η ανθρωπότητα.
• Εχει κι ο νους Λιτόχωρο. Με διαβαστές πλαγιές κι εύφορα μπλε θαλάσσης.

• Κάποτε νιώθω νά'μαι ανάμεσα σ'αυτούς που δε γνώρισα ποτέ.

• Με λίγα σπουργίτια , μία βρύση και κανέναν άνθρωπο, μ'αυτά μόνον, γίνεται να φτιάξεις το μοναστήρι πασών των θεοτήτων.

• Για να φτάσεις στον οργασμό δεν σου χρειάζεται Shakespeare.

• Στα ερείπια συχνάζουν οι μέλισσες και οι πρώην ιδέες.

• Όπως και να το κάνεις , ένα κομμάτι "πάντοτε" στον άνθρωπο θα υπάρχει.

• Τράβα μόνος σου ο ίδιος κι όσο πιο δυνατά μπορείς το σχοινί που ανεβάζει το καλαθάκι σου στα πιο εμπιστευτικά σου Μετέωρα.

• Κι ένα τέταρτο μητέρας αρκεί για δέκα ζωές, και πάλι κάτι θα περισσέψει που να το ανακράξεις σε στιγμή μεγάλου κινδύνου.

• Ο καλύτερος αγωγός θερμότητας είναι η λύπη. Γι'αυτό βλέπεις να καίνε κάθε μέρα οι καμινάδες, χωρίς να φαίνεται πουθενά καμιά φωτιά.

• Οι κακοί ποιητές τρέφονται από τα γεγονότα,οι μέτριοι από τα αισθήματα, και οι καλοί από τη μετατροπή του τίποτε σε κάτι.
• Και διαμάντι στα δύο φτάνει να κόψει ένα μαχαίρι, αρκεί νά'ναι από συμφέρον.
• Κι ένα άστρο που σου κρύβεται, μην τύχει κι είσαι ο ιδιοκτήτης του.

• Το κατά λάθος λάθος μπορεί να σε οδηγήσει και σε άλλα επόμενα,δεν σε επαναφέρει όμως στο σωστό ποτέ.

• Κοίτα να κόβεις κάθε τόσο τα νύχια της Ιστορίας ,επειδή έτσι και μεγαλώσουν θα πνίξουν κι εσένα και την αλήθεια.

• Το μεγάλο μας όφελος είναι από τις πολλές μικρές καταστροφές.

• Αν δεν σου λείψει ένα κομμάτι ζωής, όνειρα μην περιμένεις.

• Ζητώ ν'αγοράσω αξιοπρέπεια σαν αυτή των ελεφάντων που απομακρύνονται για να πεθάνουν.

• Μάθε ν'αγοράζεις πάντοτε από την ίδια -όσο μεγάλη κι αν είναι -ποσότητα του ελαχίστου.

• Είναι τόσο σχετικά τα μεγέθη, που αυτοκαταργούνται. Ένα ικανό μυρμήγκι βαρύνει-σε απόλυτο αξία- περισσότερο από ένα μέτριο πρωθυπουργό.

• Την άνοιξη αν δεν την βρεις τη φτιάχνεις.

• Και στον ενεστώτα του αρέσει να ξενοπλαγιάζει ο έρωτας και στον παρακείμενο. Με λίγο παραπάνω πιπέρι κατά την περίσταση.

• Μια εξίσωση από κολοκύθια που βράζουν χωρίς κανένα προορισμό είναι η ζωή.

• Η σκέψη ξεβάφει. Ο νους ποτέ.

• Έχω πει τόσες πολλές αλήθειες, που μοιάζει με ψέματα.

• Κι έναν πόντο πιο ψηλά να πάτε, άνθρωποι, ευχαριστώ θα σας πει ο Θεός.

• Όσο πιο κακός καμαρώνεις ότι γίνεσαι τόσο περισσότερα κιλά χάνεις από το βάρος της δοσμένης ευφυίας σου. Κουτή μέλισσα που με το κεντρί σου χάνεσαι.

• Η απόσταση ανάμεσα στο τίποτε και το ελάχιστο είναι κατά πολύ μεγαλύτερη απ'ότι ανάμεσα στο ελάχιστο και το πολύ.

• Σε όλα τα δέντρα θα πρέπει να υπάρχει το όνομα κείνο που σε ένα μόνον άπαξ εχάραξες.

• Γιατί και ο έρως μία θαυματουργία είναι.

• Τον κορυδαλλό τον ακούς μόνον όταν δεν τον βλέπεις, όπως την έμπνευση τη βρίσκεις μόνον όταν δεν την κυνηγάς.

• Η ομορφιά μπορεί να πουλιέται. Στις τράπεζες όμως δεν κατατίθεται ποτέ. Ο τόκος θα ήτανε μια φθορά επιπλέον στο υποτιθέμενο κεφάλαιο.

• Στο μυαλό του καθενός περιμένει μια κότα.

Είπαν για τον Οδυσσέα Ελύτη

• Αυτό που ήθελε να πάρει μαζί του ήτανε η ποιητική ψυχή του μ' αυτή τη συνείδηση της εγκοσμιότητας που έζησε. Ήταν η Μνήμη του η ποιητική και οραματική που του έδωσε την ανθρώπινη περιπέτειά του μέσα από λέξεις μαγεία της ποίησης, λέξεις κωδικούς των μυστικών του κόσμου, λέξεις κλειδιά για την εκπόρθηση του Αγνώστου – αυτού του Αγνώστου που τόσο τυράννησε τη σκέψη του σε όλο το μάκρος της ζωής του και ήταν η πηγή της βαθιάς «αγιάτρευτης νοσταλγίας του».
  • Μαρία Λαμπαδαρίδου - Πόθου, Οδυσσέας Ελύτης ο μυστικός

• Η βαθιά αγωνία του Ποιητή, η υπαρξιακή και ανθρώπινη, ήταν να οραματιστεί το Άδηλο και το Ασύλληπτο, το άφθαρτο, που κλείνουν οι επάλληλοι κύκλοι ενός σύμπαντος που καταυγάζει στον κόσμο μας μικρές αστραπές της αλήθειας του.
  • Μαρία Λαμπαδαρίδου - Πόθου, Οδυσσέας Ελύτης ο μυστικός

• Ο Αϊνστάιν έλεγε: «Δυσπιστώ στο γενικώς αποδεκτό και το μάχομαι». (Αυτός ήταν ο δρόμος που τον οδήγησε στη Θεωρία της Σχετικότητας). Ο Ελύτης είπε: «Δυσπιστώ σε καθετί το παραδεγμένο και συστηματικά το αντιστρατεύομαι» («Ανοιχτά Χαρτιά», σελ. 5). Δεν είναι εκπληκτική η φιλοσοφική ομοιότητα;
  • Δημήτρης Νικορέτζος, Μια ανορθόδοξη κριτική θεώρηση της ποίησης του Ελύτη

• Κατ' αρχήν στην ποίηση του Ελύτη διακρίνει κανείς την πανσπερμία των υλικών της. Υλικά επιχρίσματα, κάθε προέλευσης και κάθε μορφής, τόσο στον γλωσσικό τόπο, όσο και στον ιστορικό χρόνο, μειγνύονται με τρόπο κάποτε Μεφιστοφελικό, δημιουργώντας αλλού το θαύμα, αλλού το αίνιγμα. Παντού ελλοχεύει η έκπληξη, το απρόοπτο, σε μια συμπλοκή λογικής και παραλόγου, ορθολογισμού και αδιεξόδου.
  • Δημήτρης Νικορέτζος, Μια ανορθόδοξη κριτική θεώρηση της ποίησης του Ελύτη

• Είναι τόσο ισχυρή η φαντασμαγορία του Ελύτη, που είναι στιγμές που η λυρική πλησμονή του σε καταπονεί. Έχεις την αίσθηση ότι βλέπεις έναν αλχημιστή, που επιδίδεται με τις λέξεις, σε ασκήσεις ύφους.
  • Δημήτρης Νικορέτζος, Μια ανορθόδοξη κριτική θεώρηση της ποίησης του Ελύτη

• Η συνέπειά του στη φιλοσοφία αυτή, δεν τον έκανε να διστάσει –στον βωμό μιας παλιάς αδελφικής φιλίας– να υπερασπιστεί, επωμιζόμενος τον κόλαφο της κατακραυγής, τον «Μεγάλο Ανατολικό» του Εμπειρίκου, ένα πολύτομο «λογοτεχνικό» κατασκεύασμα, απίστευτης βωμολοχικής ευρηματικότητας και κραυγαλέας σαδολαγνικής φαντασίας, που το θεώρησε έργο... τέχνης (sic). Τη συνηγορία του αυτή, πολλοί δεν του τη συγχώρεσαν.
  • Δημήτρης Νικορέτζος, Μια ανορθόδοξη κριτική θεώρηση της ποίησης του Ελύτη

• Στα κριτικά και πεζογραφικά του, που συγκέντρωσε στους τόμους «Ανοιχτά Χαρτιά» και «Εν Λευκώ», η οξυδέρκεια της κριτικής του σκέψης, είναι το ίδιο εντυπωσιακή. Και πρέπει να πω, ότι διαβάζοντας κι αυτά τα βιβλία, η ευρηματικότητα της φαντασίας του, η χλιδή των εικόνων του, η γοητεία των ανατροπών του, όχι μόνο με καθήλωσαν, μα μ' έκαναν, συχνά, να χάνω την ανάσα μου. Ήταν στιγμές που ζωγράφιζε με λέξεις, παίζοντας με το δοξάρι ενός Νικολό Παγκανίνι. Λόγος μιας αρράγιστης ομορφιάς.
  • Δημήτρης Νικορέτζος, Μια ανορθόδοξη κριτική θεώρηση της ποίησης του Ελύτη

• Ο Ελύτης «εκέρδισε» γιατί έζησε έως το τέλος με άσβεστη την ελπίδα και άκαμπτη την πεποίθηση ότι, μόνο μέσω της Ποιήσεως και της Αισθητικής ο κόσμος μπορεί να γίνει πιο υποφερτός και πιο σύμφωνος με τα όνειρά μας.
  • Στέλιος Καραγιάννης, In memoriam, οχτώ νότες για τον Οδυσ. Ελύτη και την ποίηση

• [...]

φωτεινά και χαρμόσυνα τα γέλια σας

το αίμα των αδερφών μας σας λερώνει

το σπίτια σας είναι παράδεισοι μεγάλοι Ναοί

που δεν μπορούν να ορμήσουν τα κλάματά μας

να τ’ ακούσετε κι εσείς και ν’ ανατριχιάσετε

γελάτε πάντα εσείς κοιτώντας τ’ αντικείμενά σας

παίζετε με το Αιγαίο σαν παιδάκια

δε νιώσατε το βάρος καμιάς σκλαβιάς

την ελιά και την βάρκα των ψαράδων

δε χτύπησαν την πόρτα σας ξένοι στρατιώτες

βογκάει το τραγούδι μας και σας τυραννεί

κλαίνε τ’ αδέρφια μας και προσπερνάτε

[...]

Ελύτη, Εγγονόπουλε, Σεφέρη, Εμπειρίκο,

γιατί δεν παραλλάζετε παρά μονάχα στ’ όνομα

γιατί δεν έχετε μια σταγόνα καρδιάς...

Νίκος Παππάς, Οι ποιητές της Κυριακής

• • Όλγα Βότση, Σκέψεις για τον Ελύτη, Από τους «Προσανατολισμούς» ώς το «Άξιον Εστί»

• Ο Ελύτης δεν έχανε ποτέ το ανθρώπινο μέτρο. Ζούσε απλά, εφαρμόζοντας στη ζωή του αρχές του έργου του, ζούσε τιμώντας το λίγο και ακριβές, το ουσιαστικό, το ταπεινό που μπορεί να είναι ανεκτίμητο. Είχε μεγάλη ενέργεια, θετική στάση απέναντι στη ζωή, σεβασμό για τον άλλο. Έδινε χώρο σε όσους αγαπούσε, ενδιαφερόταν να βρει ο άλλος τον δικό του δρόμο. Αυτά όλα είναι πολύτιμα σε μία συνύπαρξη.
  • Ιουλίτα Ηλιοπούλου