Ο Μέγας Ιεροεξεταστής

Ο Μέγας Ιεροεξεταστής, όπως και πολλά άλλα έργα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στον Ρωσικό Αγγελιαφόρο, ένα αξιόλογο περιοδικό της εποχής, στο οποίο για πολλά χρόνια ο μεγάλος συγγραφέας ήταν αρχισυντάκτης. Πολύ αργότερα ενσωμάτωσε το μικρό αυτό διήγημα στο τελευταίο μυθιστόρημά του, το Αδελφοί Καραμάζοφ.

Παραθέματα

• Και θα μπορούσε τάχα να ειπωθεί κάτι πιο αληθινό, από το περιεχόμενο των τριών ερωτημάτων, που Σου έθεσε το πνεύμα, που Συ απέκρουσες και που στις γραφές ονομάζονται «πειρασμοί»; Αν έγινε ποτέ στη γη ένα πραγματικό, σαν κεραυνός συγκλονιστικό θαύμα, αυτό ήταν μόνον εκείνη την ημέρα, την ημέρα των τριών πειρασμών. Το θαύμα ήταν ακριβώς αυτό, ότι τα τρία ερωτήματα τέθηκαν. Αν θα θέλαμε, δοκιμαστικά και παραδειγματικά να φανταστούμε, ότι τα τρία εκείνα ερωτήματα χάθηκαν, εξαφανίστηκαν από τα βιβλία και ότι πρέπει να τα συντάξουμε και να τα διατυπώσουμε από την αρχή για να τα προσθέσουμε και πάλι στο κείμενο, και αν γι' αυτόν τον σκοπό μαζεύαμε όλους τους σοφούς της γης, τους ηγεμόνες, τους αρχιερείς, τους διανοούμενους, τους φιλοσόφους, τους ποιητές και δίναμε σ' αυτούς το θέμα: «Επινοήστε και συντάξτε τρία ερωτήματα, που να ανταποκρίνονται, όχι μόνο στο άφθαρτο ύψος εκείνης της στιγμής, αλλά και να εκφράζουν σε τρεις λέξεις, τρεις φράσεις, ολόκληρη τη μελλοντική ιστορία της γης και της ανθρωπότητας», πιστεύεις Εσύ, ότι ολόκληρη η σοφία της γης μαζεμένη θα μπορούσε να συλλάβει κάτι ισάξιο σε δύναμη και βάθος με τα τρία ερωτήματα που Σου τέθηκαν τότε από το κραταιό και πονηρό πνεύμα της ερήμου; Από αυτά μόνο τα ερωτήματα και από το θαύμα ότι τέθηκαν μια φορά, μπορεί κανείς να νιώσει πως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με πρόσκαιρες διανοητικές εκλάμψεις, αλλά με έναν αιώνιο και απόλυτο νου. Γιατί σ' αυτά τα τρία ζητήματα συνοψίζεται κατά κάποιον τρόπο η μελλοντική ανθρώπινη ιστορία και προφητεύεται και δίνονται τρεις εικόνες όπου συναντώνται όλες οι άλυτες αντιφάσεις που υπήρξαν ποτέ στον κόσμο. Τότε δεν ήταν αυτό τόσο φανερό, γιατί το μέλλον ήταν άγνωστο. Τώρα όμως μετά δεκαπέντε αιώνες, βλέπουμε πως όλα έχουν τόσο σωστά προφητευτεί με εκείνα τα τρία ερωτήματα και τόσο πολύ επαληθεύτηκαν, ώστε δεν μπορούμε εμείς σήμερα να τους προσθέσουμε ή να τους αφαιρέσουμε κάτι.